پارچه شناسی (بخش سوم: رنگرزی پارچه)
رنگرزی یا صبّاغی به فرایندی گفته می‌شود که در طی آن کالای نساجی مثل الیاف، نخ، پارچه یا پوشاک در محلولی که شامل مواد رنگزا و مواد شیمیایی می‌باشد، رنگ‌آمیزی گردد و مولکول‌های رنگ، با دوامی نسبی با مولکول‌های کالای نساجی، پیوند محکمی برقرار نمایند. به عبارت دیگر رنگرزی مهارتی است که طی آن ماده رنگزا در درجه حرارت هدایت شده و زمان مشخص، داخل الیاف یا کالای منسوج (بافته شده) نفوذ کرده و آن را رنگ می‌کند. رنگ کالای رنگرزی شده نباید به آسانی در اثر شستشو یا در برابر نور از بین برود. رنگرزی سنتی و رنگرزی صنعتی دو روش متداول رنگرزی می‌باشند که کاربری رنگرزی سنتی با نوین شدن صنعت نساجی، رفته رفته کاهش پیدا کرده است.رنگرزی پارچه به عنوان یکی از مهمترین بخش ها در صنعت نساجی همواره مطرح بوده است.
در فرایند رنگرزی چهار عامل نقش اصلی را بازی می‌کنند، که عبارتند از مواد رنگ زا، کالای رنگرزی، مواد شیمیایی و ماشین های رنگرزی.
مواد رنگزا در رنگرزی
استفاده از رنگ در کالاهای نساجی و تزئینی به دلیل زیبایی از زمان‌های خیلی قدیم معمول و متداول بوده و پیشرفت زیادی از دیرباز در کار رنگرزی و تولید مواد رنگزا صورت گرفته، به‌طوری‌که امروزه این صنعت با استفاده از جدیدترین فنون رنگرزی و به‌کارگیری انواع مختلف مواد رنگزا توانسته، مطلوب‌ترین کالاهای رنگرزی شده را در فام‌های متعدد به بازار عرضه نماید. مواد رنگزای استفاده شده در فرایند رنگرزی به دو روش ساختار شیمیایی و نوع کاربرد شان طبقه‌بندی می‌شوند.
از لحاظ طبقه بندی بر اساس ساختار شیمیایی مواد رنگزا به گروه‌های رنگدانه‌ها (پیگمنت‌ها)، مواد رنگزای اسیدی، مواد رنگزای آزو، مواد رنگزای آنتراکینون، مواد رنگزای خمی، مواد رنگزای ایندیگو، مواد رنگزای آریل کربونیوم، مواد رنگزای پلی متین، مواد رنگزای متالوسیانین، مواد رنگزای نیترو و مواد رنگزای نیتروزو و مواد رنگزای متفرقه تقسیم‌بندی می‌گردند.
از لحاظ نوع کاربرد به چهار گروه مواد رنگزای گروه اول، مواد رنگزای گروه دوم، مواد رنگزای طبیعی و درخشان کننده های فلورسنتی تقسیم می‌شوند. مواد رنگزای طبیعی ریشه طبیعی داشته و با توجه به منبع استخراج آن‌ها در سه گروه زیر می‌توانند تقسیم‌بندی شوند :
- مواد رنگزای به دست آمده از گیاهان مثل نیل، روناس و غیره که از ریشه، گل، برگ، میوه و پوست نباتات به دست می‌آیند.
- مواد رنگزای به دست آمده از جانوران مانند قرمزدانه و صدف فرفری.
- و آن‌هایی که از مواد معدنی به دست می‌آیند مثل خاک سرخ.
مواد رنگزا در رنگرزی
کالای رنگرزی به ماده‌ای می‌گویند که هدف فرایند رنگرزی است و عملیات رنگرزی جهت رنگ کردن آن انجام می‌گیرد. کالای رنگرزی یا به عبارتی کالای نساجی، به سه حالت الیاف، نخ، پارچه وجود دارد، که فرایند رنگرزی انجام می‌گردد. در نساجی، الیاف به دو گروه الیاف آب دوست و الیاف آب گریز تقسیم می‌شوند، الیاف آب دوست به دو زیرگروه الیاف سلولزی یا گیاهی (مثل: پنبه، کتان) و الیاف پروتئینی یا حیوانی (مثل: مو، پشم و ابریشم) طبقه‌بندی می‌شوند، الیاف آب گریز یا الیاف مصنوعی نیز به سه زیرگروه استات ها، آکریلیک ها و نایلون ها رده‌بندی می‌شوند.
مواد شیمیایی کمکی
مواد شیمیایی کمکی به موادی گفته می‌شود که در فرایند رنگرزی نقش کلیدی را بازی کرده و بدون آن‌ها رنگرزی به صورتی نا تمام انجام می‌گردد و کالای رنگرزی با کیفیت نامطلوب رنگرزی می‌شود. کیفیت مواد شیمیایی کمکی و ماده رنگزای مورد استفاده در رنگرزی بسیار حائز اهمیت است، و با به‌کارگیری مواد نامطلوب و درجه دوم، نتیجه مطلوبی را نخواهد داشت. مواد کمکی در برخی الیاف مثل پشم در پیش از رنگرزی (شستشو و آماده‌سازی) نیز استفاده می‌شوند، مثلاً برای رنگرزی نخ‌های پشمی در ایران ابتدا آن را با نمک‌های قلع، آلومینیوم و مس شستشو و آماده‌سازی می‌کنند.
ماشین‌های رنگرزی
ماشین‌های رنگرزی نخستین از وسایل بسیار ساده‌ای تشکیل می‌شدند ولی به مرور زمان پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در این صنعت به وجود آمد و برای رنگرزی، ماشین‌های مدرن و خودکار ساخته شدند. به عنوان مثال امروزه در صنعت نساجی، از انواع ماشین های جت و استنتر و ماشین رنگرزی ژیگر هوایی که با سرعت عمل بالاتر، مصرف رنگ کمتر و همچنین کیفیت مرغوب تر، کاربرد بیشتری پیدا کرده است.
- رنگ های مخصوص رنگرزی الیاف و پارچه عبارتند از:
- رنگ های اسیدی: برای رنگرزی الیاف پروتئینی، ابریشم، پلی آمید و اکریلیک که رنگهای روشنی ایجاد می کند، استفاده می شود.
- رنگ های قلیایی، برای رنگرزی الیاف گیاهی و پنبه ای استفاده می شود.
- رنگهای دیسپرس: برای رنگرزی الیاف پلی استر، نایلون، اکریلیک و استات سلولز استفاده می شود.
- رنگ های حلال: برای رنگرزی الیاف پلی استر استفاده می شود.
- رنگ های آزوئیک: برای رنگرزی الیاف سلولزی استفاده می شود.
- رنگ های شفاف کننده نوری: برای رنگرزی الیاف پنبه، پشم و نایلون استفاده می شود.
- رنگهای گوگردی: برای رنگرزی الیاف سلولزی استفاده می شود.
- رنگ های دندانه ای: برای رنگرزی الیاف پشم و پلی آمید ها استفاده می شود.
- رنگ های خمی: برای رنگرزی الیاف پنبه، پشم، ابریشم و الیاف سلولزی استفاده می شود.
- رنگ های مستقیم: برای رنگرزی الیاف سلولزی استفاده می شود.
آخرین دیدگاهها