رنگ شناسی (بخش اول: رنگ چیست)

رنگ شناسی  (بخش اول: رنگ چیست):

مجموعه رنگ، بازتابی از نور است که به شکل‌های متفاوتی در می‌آید و این بازتاب مجموعه وسیعی را شامل می‌شود. اگر یک ناحیه باریک از طول موجهای نور مرئی توسط ماده جذب شود رنگ بوجود می‌آید. رنگ در حقیقت حاوی اطلاعات فراوان و یکی از فراگیرترین تجارب بصری است. رنگ ها معانی مشترکی را نیز به ذهن انسان می سازند. تئوری های بسیاری درباره ی رنگ وجود دارد: از جمله رنگ های نوری و رنگ های پیگمنتی که هر کدام به طرز خاصی عمل می کنند.

نور مرئی یا نور سفید (یعنی آن قسمت از نور خورشید که ما قادر هستیم آن را با چشم ببینیم) از طول موج‌های مختلفی تشکیل شده است. هنگامی که باریکه‌ای از نور خورشید به منشور تابیده شود، هنگام عبور از سطح منشور، می‌شکند و پس از برخورد با زمینه‌ سفید، به صورت طیفی رنگین دیده می‌شود. در طیف حاصل، هر دسته از طول موج‌ها رنگ خاصی را نشان می‌دهد. در شکل زیر طیف حاصل از تجزیه‌ نور سفید توسط منشور نشان داده شده است. طول موج‌های تشکیل‌دهنده‌ نور مرئی از حدود 380 نانومتر تا حدود 760 نانومتر می‌باشند. چشم انسان  قدرت دیدن طول موج‌های کوتاه‌تر و یا بلندتر از این محدوده را ندارد.

رنگ ها تاثیرات فروانی بر روحیه و رفتار انسان ها می گذارند حالات روانی و عاطفی آنان را شدیداً تحت تاثیر قرار می دهند. رنگ ها هر یک حاوی پیامی خاص به بینندگان می باشند. مطالعه درباره ی رنگ ملاحظاتی را در زمینه های فیزیک ، فیزیولوژی و روانشناسی پیش می آورد . علم فیزیک ، توزیع انرژی طیفی نوری را که از یک سطح صادر و یا به وسیله ی آن منعکس می شود، بررسی می کند (شاخه ی خاصی از آن به مطالعه ی جنبه های شیمیایی رنگیزه ها و رنگینه ها، در ارتباط با خواص رنگ ساز این مواد می پردازد). فیزیولوژی، فرایند هایی را که در چشم و مغز به هنگام تحریک ناشی از تجربه ی رنگ اتفاق می افتد، مورد مطالعه قرار می دهد. روانشناسی در مسائل آگاهی و ذهنیت نسبت به رنگ، همچون عنصری از تجربه ی بصری، بحث می کند. اشتراک اصطلاحات در این عرصه ها، غالباً بر دشواری درک مفاهیم می افزاید. هر رنگ دارای سه صفت یا سه بُعد بصری مستقلا ً تغییر پذیر است: فام، درخشندگی و اشباع.

فام (رنگ مایه): (Hue)صفتی از رنگ است که جایگاه آن را در سلسله ی رنگی از قرمز تا بنفش (معادل با نور طول موج های مختلف در طیف مرئی) گفته می شود که تقریباً 150 فام متفاوت را می توان تشخیص داد، ولی همه ی اینها به طور مساوی در طیف مرئی توزیع نشده اند، زیرا چشم ما برای تفکیک فام ها در طول موج های بلند تر توانایی بیشتری دارد. بلند ترین طول موج ها در منطقه ی قرمز و کوتاه ترین طول موج ها در منطقه ی بنفش هستند. دسته بندی عمومی رنگ ها به بیفام: (سیاه ، سفید و خاکستری ها) و فام دار: (قرمز، زرد، سبز،…) بر همین صفت مبتنی است.

قرمز، زرد و آبی را فام های اولیه می نامند و چون مبنای سایر فام ها هستند، که به عنوان رنگ های اصلی نیز نام برده می شود. فام های ثانویه عبارتند از : نارنجی ، سبز و بنفش که که از اختلاط مقادیر مساوی از دو فام اولیه حاصل می شوند. فام های ثالثه از اختلاط فام های اولیه و ثانویه به دست می آیند: زرد- نارنجی(پرتقالی)، نارنجی- قرمز، قرمز- بنفش (ارغوانی) ، بنفش- آبی (لاجوردی)، آبی- سبز (فیروزه ای) ، سبز- زرد (مغز پسته ای) . دوازده فام نامبرده را با ترتیبی معین در چرخه ی رنگ، نشان می دهند . در چرخه ی رنگ ، فام های ثانویه و ثالثه ای که بین یک زوج فام اولیه جای گرفته اند، دارای روابط خویشاوندی هستند و در کنارهم ساده ترین هماهنگی رنگی را پدید می آورند.

درخشندگی (ارزش رنگی):(Value) دومین صفت رنگ است و درجه ی نسبی تیرگی و روشنی آن را مشخص می کند (غالبا ً نقاشان اصطلاح رنگسایه را نیز در همین معنا به کار می برند) . معمولا ً درخشندگی رنگ های فام دار را در قیاس با رنگ های بیفام می سنجند. در چرخه ی رنگ ، زرد بیشترین درخشندگی (معادل خاکستری روشن نزدیک به سفید) و بنفش کمترین درخشندگی (معادل خاکستری تیره ی نزدیک به سیاه) را دارد. در سلسله ی رنگی، هر فام نسبت به دیگری میزان تیرگی یا روشنی ذاتی اش را می نمایاند. معکوس کردن این ترتیب طبیعی، ناسازگاری رنگی به بار می آورد.

اشباع (درجه روشنی): (Saturation) سومین صفت رنگ است و میزان خلوص فام آن را مشخص می کند (گاه واژه ی شدت را در این مورد به کار می برند). فام های چرخه ی رنگ صد در صد خالص اند ولی در طبیعت به ندرت می توان فام خالصی یافت. همچنین، کمتر رنگیزه ای حد اشباع فام مربوطه در چرخه ی رنگ را داراست .

اگر فام ها به هم آمیخته شوند، رنگ های شکسته به دست می آیند. اختلاط فام های خالص با یکدیگر یا با رنگ های بیفام، باعث تغییر در پرمایگی و درخشندگی شان می شوند. به طور کلی، هر فام قابلیت ایجاد رنگ های متنوعی را در حوزه ی خود دارد که به آن تلوّن (واریاسیون) می گویند (مثلا ً انواع صورتی، اُخرایی وقهوه ای، تلوّن در فام قرمز هستند.

نویسنده: نادیا روشندل

کارشناس ارشد طراحی پارچه و لباس