آشنایی با الیاف نساجی(بخش دوم)

الیاف طبیعی

پنبه (Cotton):

پنبه پرمصرف ترین لیف گیاهی است که به دلیل داشتن خواص ویژه، از قبیل استحکام و جذب رطوبت زیاد، بیشترین کاربرد را در صنایع نساجی و پوشاک دارد.

پنبه جزء الیاف گیاهی دانه ای است. ارتفاع گیاه پنبه گاهی به 3 متر میرسد. برگ های آن دارای بریدگی است و گلهای آن به رنگ سفید، زرد و صورتی است.

میوهء گیاه پنبه به غوزه معروف است. دانه های پنبه (پنبه دانه ها) درون غوزه قرار دارند و الیاف پنبه به صورت انبوه در سطح پنبه دانه ها رشد میکنند.

چیدن پنبه به روش ماشینی یا دستی صورت می گیرد. در روش ماشینی، ماشین مخصوصی الیاف پنبه را از غوزه جدا و جمع آوری می کند، بدون اینکه به گیاه پنبه آسیبی برسد. در روش دستی، این کار توسط کارگر صورت می گیرد. امروزه در کشورهای پیشرفته چیدن پنبه به روش ماشینی رواج دارد، در حالی که در کشورهای در حال توسعه هنوز از روش دستی استفاده می شود. پس از چیدن پنبه، با استفاده از ماشین پنبه پاک کنی، دانه های پنبه را از الیاف پنبه جدا می کنند. پس از پنبه پاک کنی، الیاف پنبه را به صورت به هم فشرده به شکل بسته های مکعب مستطیل، که به آن عدل می گویند، آماده می کنند و روی آن را با پارچهء کنفی یا چتایی می پوشانند. سپس به منظور تبدیل الیاف به نخ، عدل ها را به کارخانجات ریسندگی منتقل می کنند

الیاف پنبه کیفیت های مختلف و متنوعی دارد. عامل تعیین کنندهء کیفیت الیاف پنبه، طول و ظرافت الیاف است. هر چه الیاف پنبه بلندتر و ظریفتر باشد استحکام و نرمی آن بیشتر و کیفیت آن بالاتر است.

خصوصیات:

1.الیاف پنبه ای ‌هادی حرارت هستند و حرارت بدن را به بیرون منتقل می‌کنند در نتیجه خنک هستند.

2.به راحتی لکه گیری و شسته می‌شوند .

3.در برابر ساییدگی مقاوم هستند .

4.پس از استفاده اگر خوب خشک نشود، بوی عرق بدن در آن باقی می‌ماند .

5.در ایران به لباس های پنبه ای نخی می‌گویند

 

کتان (Leinen):

الیاف کتان از ساقه گیاهی به نام فلاکس استخراج شده و کشت این گیاه به طور سالانه انجام میشود. حداکثر رشد صولی آن در حدود 120 سانتی متر و قطر ساقه ان 8/1 تا 16/1 اینچ است. قسمت بالای ساقه دارای شاخه های متعددی است و در روی این شاخه ها ٬ گل هایی به رنگ های سفید، قرمز، بنفش، لاجوردی و آبی دیده می شود. کیفیت الیاف بستگی به مرغوبیت زمین و شرایط جوی دارد. این گیاه در هوای نسبتا سرد و رطوبت دار و باران بهتر به عمل می آید. تخم گیاه معمولا در ماه های اردیبهشت و خرداد کاشته می شود و مدت رشد آن سه ماه است.

پروش عمده کتان در کشور های فرانسه، بلژیک، هلند، ایرلند، شوروی و زلاند است. ساختمان شیمیایی الیاف کتان نظیر پنبه سلولزی است، ولی با توجه به شباهت زیاد در ساختمان مولکولی این دو لیف، کتان از جهاتی با پنبه متفاوت است.

خصوصیات:

1.کتان از نظر خصوصیات مانند پنبه است و در ایران کشت نمی شود .

2.پارچه‌های کتانی دارای سطح صاف و درخشنده اند زودتر از پنبه تمیز میشوند .

3.به اندازه پارچه‌های پنبه ای آب را جذب می‌کنند اما زودتر خشک می‌شوند به همین دلیل حوله‌های کتانی بهتر از پنبه ای است.

 

پشم (Wool) :

پشم، اصطلاح متداول استفاده شده برای الیاف نرم و فر خورده که عمدتا از پشم گوسفند اهلی به دست می آیند و به طور گسترده ای در تولیدات نساجی مورد استفاده قرار می گیرند، است. پشم ممکن است اساساً با توجه به مقیاس طبیعی که سطح بیرونی هر گونه الیافی را پوشش می دهد از مو جدا شود.

درجات مختلف پشم، بیشمار، بسیار کوچک و نازک هستند و فقط در پایه به هم متصل می شوند. بنابراین این الیاف تحت فشار در هم بافته می شوند (مثل نمد). تعداد درجات مختلف بستگی به ظرافت و میزان فر الیاف دارد. پشم به دلیل خاصیت مجعد بودن یا فرخوردگی، خاصیت ارتجاعی قابل توجهی دارد. پارچه های پشمی ظریف به دلیل خاصیت ارتجاعی، استحکام کششی بالا و خاصیت کشسانی پشم، بهتر از سایر پارچه های ساخته شده از سایر الیاف طبیعی شکل خود را حفظ می کنند. دیگر خصوصیات پشم که آن را به خصوص برای لباس مطلوب می کند، سبک بودن، توانایی جذب رطوبت و خاصیت حفظ گرمای آن است.

تولید پشم با چندین مفهوم اصلی آغاز می شود. قطر الیاف، طول الیاف، مقدار مواد گیاهی و سایر مواد خارجی موجود در پشم گوسفند بر کیفیت پشم تاثیر می گذارند. قطر الیاف براساس نژادهای گوسفند متفاوت است و برای مشخص کردن نوع استفاده از پشم از این ویژگی استفاده می شود. پشم ساخته شده از الیافی با قطر کوچکتر یا پشم نازک برای تولید پوشاک استفاده می شوند، در حالی که پشم ساخته شده از الیافی با قطر بزرگتر یا پشم ضخیم برای تولید فرش و قالیچه مورد استفاده قرار می گیرند.

خصوصیات:

1.با توجه به این که این الیاف از چه حیوانی تهیه شده به نام‌های مختلفی می‌باشند مانند گوسفند مرینوس، پشم لاما و موی بز.

2.پارچه‌های تهیه شده از پشم، به دلیل ذخیره شدن هوا در بین الیاف عایق می‌باشند .

3.به علت خاصیت رطوبت پذیری و داشتن خلل و فرج عرق بدن را جذب می‌کنند و آن را به آرامی تبخیر می‌کند به همین دلیل در زمستان شخص در زمستان کمتر احساس سرما می‌کند .

4.بعد از شستن نباید آنرا آویزان کرد بلکه بهتر روی پارچه نخی پهن کنیم .

 

ابریشم (Silk):

ابریشم نوعی لیف پروتئینی است (حدود ۹۸٪ وزن ابریشم را پروتئین تشکیل می‌دهد) که از پیله کرم ابریشم بدست می‌آید که نرم، شفاف، ظریف و محکم می‌باشد. کرم ابریشم‌‌ این الیاف را به هنگام دگردیسی از غدد بزاق خود ‌‌‌ترشح می‌کند.‌‌ این الیاف مجموعاً پیله را تشکیل می‌دهند. برای بدست آوردن الیاف پیله‌ها را قبل از خروج کرم از پیله، تا 60 درجه حرارت می‌پزند تا کرم بمیرد و بتوان از الیاف ابریشم استفاده نمود از هر ۲۵۰ کیلوگرم پیله حدود ۲۰ کیلوگرم ابریشم خام بدست می‌آید.

کرم ابریشم در مناطق گیلان و خراسان پرورش می‌یابد و از ابریشم بصورت چلّه و پرز استفاده می‌کنند . بافت ‌‌‌‌‌‌‌فرش‌های ابریشمی نیاز به مهارت و تخصص دارد و در حال حاضر این نوع ‌فرش‌ها بیشتر در شهرهای اصفهان، قم، نائین، کاشان و تبریز بافته می‌شود.

خصوصیات:

1.این پارچه‌ها خیلی سبک و براق هستند دارای کشش بالا و در برابر پارگی و چروک پذیری مقاومت بالایی دارند .

2.به علت داشتن پروتئین ‌، هادی حرارت نیستند و در خود نگه می‌دارند .

3.به دلیل لطافت و عایق بودن هم در زمستان و هم در تابستان قابل استفاده اند .

 

الیاف معدنی و فلزی(Mineral and Metallic):

این دسته الیاف ریشه معدنی دارند و به صورت لیف در دسترس نیستند، بلکه با انجام عملیاتی به صورت الیاف در می آیند «آزبست» که در اصطلاح عامیانه، پنبه کوهی یا پنبه نسوز نامیده می شود و در پارچه های ضد حریق به کار می رود ، نمونه ای از این الیاف به شمار می رود. الیاف آزبست شامل سیلیکات آلومینیوم و سیلیکات منیزیم می باشد که در کشورهای کانادا و آمریکای جنوبی و ایتالیا به صورت توده ای شکل از معدن استخراج می شوند و به شکل الیاف به نسبت سفید و طویل می باشند.

تعدادی الیاف وجود دارد که از طریق منابع طبیعی استخراج می‌شوند و یا از طریق نمک‌های معدنی و غیرآلی تولید می‌گردند. این الیاف‌ها غالبا مشتقات سیلیکا (SiO₂) یا دیگر اکسیدهای فلزی هستند.

الیاف‌ها می‌توانند فلزی (فولاد)، معدنی (پنبه‌نسوز یا شیشه) یا رنگینه مصنوعی آلی یا طبیعی (پلی‌پروپیلن، آرامید یا سیسال) باشند. آنها می‌توانند به‌وسیله‌ی مخلوط کردن اولیه، از طریق بتن پاشیده ‌شده یا پاشیدن تحت فشار مایع به‌صورت پودر ترکیب شوند. انواع جدیدی از الیاف‌ها، روش‌های جدید ساخت و انواع مختلفی از کاربردها همچنان در حال توسعه هستند.

خصوصیات:

1.ضد زنگ

2.ضد اکسیداسیون

3.هدایت الکتریکی

4.مقاومت گرمایی

نویسنده: نادیا روشندل

کارشناس ارشد طراحی پارچه و لباس